مخاطب شناسی شعر دوره مشروطه

این پژوهش به بحث و تحقیق درباره مخاطب درون متنی شعر مشروطه می پردازد. پرسشهایی که جستار حاضر در صدد پاسخگویی به آنهاست، عبارت است از: 1. هر اثر ادبی، چند نوع مخاطب دارد؟ 2. تفاوت دو نوع مخاطب درون متنی و برون متنی در چیست؟ 3. آیا دگرگونیهای شعر دوره مشروطه، مخاطب درون متنی را نیز شامل شده است؟ 4. سطح فکری شاعران مشروطه چه تأثیری در گزینش مخاطب درون متنی داشته است؟ 5. آیا گزینش مخاطب درون متنی بر سطح زبانی، سطح ادبی و قالبهای شعر مشروطه تأثیر داشته است؟ در نخستین فصل پژوهش ابتدا به شیوه توصیفی به پرسش اول و دوم اینگونه پاسخ داده شد که هر اثر ادبی دو نوع مخاطب دارد: برون متنی و درون متنی. تفاوت اساسی این دو نوع در آن است که اولی انتخاب می کند و دومی انتخاب می شود. در ادامه فصلِ آغازین با بهره گیری از شیوه استقرایی، انواع مخاطب درون متنی شعر مشروطه ترسیم شده است. روش کار در فصل های دوم تا چهارم استفاده از شیوه تحلیلی ـ تطبیقی است؛ در فصل دوم برای پاسخگویی به پرسش سوم و چهارم، اطلاعات اجتماعی ـ سیاسی عصر مشروطه و نیز زندگینامه شاعران مورد نظر این پژوهش ـ ملک الشعرا بهار، ایرج میرزا، عارف قزوینی، میرزاده عشقی، فرّخی یزدی و اشرف الدین حسینی ـ به عنوان داده هایی برای مبحث سطح فکری در نظر گرفته شد و تأثیر عوامل یادشده در گزینش مخاطب درون متنی مورد بررسی قرار گرفته، این نتایج به دست آمد که شاعران در گزینش مخاطب درون متنی تحت تأثیر محیط اجتماعی ـ سیاسی و نیز تجربیات شخصی خود هستند که عامل اول باعث تشابه و عامل دوم سبب تمایز سبک مخاطب گزینی ایشان می شود. همچنین از تفحص و جستجو در انواع مخاطب درون متنی این نتیجه حاصل شد که تغییر حیطه مخاطب در شعر مشروطه تنها محدود به مخاطب برون متنی نبوده، مخاطب درون متنی را نیز شامل گشته است. در فصلهای سوم و چهارم با استناد به اشعار سرایندگان مورد بررسی، سطح زبانی، سطح ادبی و قالبهای شعری ایشان بررسی شد و پاسخ پرسش پنجم به دست آمد؛ مطابق نتایج حاصل شده، هر چند وجود بعضی مخاطبان درون متنی در دو سطح زبانی و ادبی موثر است، موفقیت شاعران در تناسب این دو سطح با مخاطب درون متنی ای که برگزیده اند، بیش از هر چیز مرهون تسلط این شاعران بر زبان فارسی و نیز استعداد آنان است. از حیث تأثیر مخاطب درون متنی بر قالبهای شعری نیز این نتیجه کسب شد که بیشترین نمود مخاطبان درون متنی جدید در قالبهای شعری عصر مشروطه مربوط به قالبهایی است که در ادبیات کلاسیک چندان رایج نبوده اند.